Die Covid-19-pandemie word algemeen vergelyk met die Spaanse griep van 1918, alhoewel daar sedertdien drie ander noemenswaardige pandemies voorgekom het: die Asiatiese griep van 1957-1958, die Hong Kong-griep van 1968-1970, en die varkgriep-pandemie van 2009-2010. Laasgenoemde het na raming tussen 123 000 en 203 000 sterftes wêreldwyd tot gevolg gehad.

Pandemies het deur die eeue ’n groot rol gespeel in die vorming van die mensdom en min mense wat hierdie artikel vandag lees, sal vorige uitbrake op ’n soortgelyke skaal as Covid-19 onthou. Verder het die tegnologiese ontwikkeling oor die afgelope drie dekades ons ook toegang tot ongekende volumes inligting deur ’n wye reeks mediaplatforms verskaf, wat ongelukkig ook ’n toenemende hoeveelheid fopnuus insluit. Die mediese wetenskap is nie hiervan gevrywaar nie en dit is dus heeltemal verstaanbaar dat baie mense vrae het oor vaksiene in die algemeen, en dan ook spesifiek oor Covid-19-vaksiene.

Streng kontrole

Onlosmaaklik van pandemies en gesondheid in die algemeen, het die vooruitgang in geneesmiddel- en vaksienontwikkeling oor die afgelope eeu een van die belangrikste wetenskaplike beginsels tot gevolg gehad: die ewekansige, dubbelblinde, gekontroleerde kliniese studie. Dit is vandag steeds die wêreldwye wetenskaplike maatstaf om die veiligheid en effektiwiteit van nuwe geneesmidels en vaksiene te bewys.

Soortgelyk aan die ontwikkeling van alle nuwe geneesmiddels en vaksiene, word die ontwikkeling van Covid-19-vaksiene onderwerp aan uiters streng vervaardigingstandaarde, kliniese protokolle en etiese beginsels volgens bestaande internasionale riglyne. Dit geskied onder noukeurige oorsig van onafhanklike etiese komitees, regulerende agentskappe en onafhanklike geneesmiddelmoniteringskomitees. Kliniese resultate rakende veiligheid en effektiwiteit word verder ook in internasionale mediese joernale gepubliseer vir hersiening deur portuurmedici en -wetenskaplikes van oor die wêreld.

Liggaamlike response

Om die belang en werking van Covid-19-vaksiene te verstaan, is dit belangrik om te begin by die basiese beginsel van ons liggaam se natuurlike respons teenoor vreemde patogene soos die SARS-CoV-2-virus (infeksie met hierdie virus kan tot Covid-19-siekte lei).

Elke patogeen bestaan uit verskillende subeenhede wat uniek is tot die spesifieke patogeen. Hierdie subeenhede staan bekend as antigene, en ’n belangrike deel van ons liggaam se natuurlike immuunrespons is om teenliggame teenoor hierdie antigene te vervaardig. Ons kan hierdie teenliggame beskou as ons liggaam se soldate om ons teen patogene te beskerm.

Elke teenliggaam, of soldaat, in ons immuunsisteem is opgelei om een spesifieke antigeen te herken, en daar is letterlik duisende verskillende teenliggame in ons liggaam. Wanneer ons vir die eerste keer aan ’n spesifieke antigeen blootgestel word, neem dit ons immuunsisteem tyd om te reageer en teenliggame teen die spesifieke antigeen te vervaardig. Wanneer hierdie antigeen-spesifieke teenliggame vervaardig is, werk hulle saam met die res van ons immuunsisteem om die patogeen te vernietig en die siektetoestand te stop.

In die proses vervaardig ons liggaam ook geheueselle wat die vervaardiging van spesifieke teenliggame onthou. Indien ons liggaam weer aan dieselfde of ’n soortgelyke patogeen blootgestel word, is die teenliggaamrespons baie vinniger en meer effektief in vergelyking met die eerste blootstelling, omdat die geheueselle gereed is om die korrekte teenliggame uit te stuur teen die antigeen.

Kategorieë van vaksiene

Covid-19-vaksiene bevat spesifieke subeenhede, of verswakte of onaktiewe vorme van die SARS-CoV-2-virus, wat ons liggaam se immuunstelsel aktiveer om teenliggame teenoor die virus se antigeen te vervaardig. Daar is tans vier kategorieë van Covid-19-vaksiene in kliniese studies wêreldwyd, naamlik heelvirusvaksiene, nukleїensuur/mRNS-vaksiene, virale vektors/draers, en proteїensubeenheidvaksiene. Sommige van hierdie vaksiene probeer die virusantigeen in die menslike liggaam “insmokkel”, terwyl ander die menslike liggaam se eie selle gebruik om die virusantigeen te vervaardig.

Heelvirusvaksiene gebruik ’n lewendig-verswakte of onaktiewe vorm van die SARS-CoV-2-virus om immuniteit te bewerkstellig. Lewendig-verswakte vaksiene kan steeds groei en vermenigvuldig, maar is nie in staat om enige siekte te veroorsaak nie. Daarenteen bevat onaktiewe vaksiene slegs genetiese materiaal van die virus wat vernietig is tot op die punt waar ’n immuunrespons steeds plaasvind sonder enige moontlikheid van vermenigvuldiging of infeksie deur die virus. Die tegnologie geassosieer met heelvirusvaksiene is baie goed ontwikkel oor etlike dekades en sluit bestaande vaksiene teen masels, waterpokkies, Hepatitis A, polio, hondsdolheid en tuberkulose in.

Covid-19-nukleїensuur- of mRNS-vaksiene bevat ’n gedeelte van die genetiese materiaal van die SARS-CoV-2-virus (in hierdie geval die genetiese materiaal van die spike-proteїen op die oppervlak van die virus) en verskaf instruksies aan ons selle om hierdie skadelose stukkie genetiese materiaal te vervaardig. Wanneer hierdie instruksies (mRNS) binne ons immuunselle voorkom, gebruik ons selle die instruksies om die skadelose spike-proteїen van die virus te vervaardig, wat op sy beurt ’n immuunrespons ontlok deur die vervaardiging van teenliggame. Wanneer die spesifieke proteїen klaar vervaardig is, vernietig ons selle hierdie relatief brose instruksies binne ongeveer 72 uur en raak daarvan ontslae. Alhoewel slegs twee goedgekeurde Covid-19-vaksiene tans van mRNS-tegnologie gebruik maak, is die tegnologie reeds oor die afgelope 20 jaar intensief nagevors om die veiligheid daarvan te bewys.

Viralevektor- of draervaksiene maak gebruik van ’n ander skadelose virus, en nie die SARS-CoV-2-virus nie, om die genetiese kode vir SARS-CoV-2 se spike-proteїenesubeenheid af te lewer vir ons liggaamselle om teenliggame dienooreenkomstig te vervaardig. Viralevektor- of draertegnologie is weer eens goed gevestigde vaksientegnologie wat ’n sterk immuunrespons kan ontlok. Die goedgekeurde Ebolavirus-vaksien maak tans uiters suksesvol van hierdie tegnologie gebruik.

Proteїensubeenheidvaksiene bevat gesuiwerde “stukkies” van die SARS-CoV-2-virus of -patogeen in plaas van die hele virus om ’n immuunrespons te ontwikkel. Die tegnologie is goed gevestig en veral voordelig vir diegene met ’n verswakte immuunsisteem, byvoorbeeld babas en bejaardes. Hierdie tegnologie word tans gebruik in goedgekeurde vaksiene teen siektetoestande soos witseerkeel, kinkhoes, klem-in-die-kaak, Hepatitis B, meningitis, longontsteking en gordelroos.

Wanopvattings

Die besluit om ’n vaksien teen Covid-19 te neem, bly elke individu se vrye keuse en reg. Die toegang tot korrekte inligting het ten doel om hierdie besluit te ondersteun. Covid-19-vaksiene bevat geen mikroskyfies vir opsporingsdoeleindes nie en dit kan ook nie Covid-19-infeksie veroorsaak nie. Dit is verder ook onwaar dat ons liggaam se DNS verander kan word deur die Covid-19 mRNS-vaksientegnologie, aangesien mRNS nie dieselfde as DNS is nie en ook nie met ons DNS kan bind om ons genetiese kode te verander nie. mRNS is slegs stringe genetiese kode wat dien as chemiese tussenganger tussen ons DNS en sellulêre masjinerie vir die vervaardiging van proteїene.

Dit is belangrik om in gedagte te hou dat huidige Covid-19-vaksientegnologie en -platforms oor etlike dekades van mediese navorsing ontwikkel is en aan geweldige streng regulasies ten opsigte van etiek, veiligheid en effektiwiteit onderwerp word. Die versnelde ontwikkeling van Covid-19-vaksiene is moontlik gemaak deur reeds beskikbare navorsing op ander koronavirusse, bestaande tegnologie van vaksiene teen ander siektetoestande, ongekende internasionale multidissiplinêre samewerking en aansienlike finansiële befondsing.

Vaksiene het ten doel om ernstige Covid-19-siekte en -sterftes te verhoed, druk op gesondheidsisteme te verlig, die samelewing weer oop te stel en uiteindelik, soos in die geval van masels en polio, Covid-19 nagenoeg uit te wis. Ongeag elkeen se individuele keuse om die vaksien te neem al dan nie, is dit belangrik dat ons as mensdom saam verantwoordelikheid neem om die pandemie te beveg deur huidige Covid-19-maatreëls te volg en korrek ingelig te bly oor Covid-19-vaksiene.

(Dr Johan Venter, BPharm, MSc en PhD, is senior direkteur van IQVIA se Eenheid vir Terapeutiese Wetenskap en Strategie; hy is ook ’n ouderling in Gemeente Kempten)

Share via
Copy link
Powered by Social Snap